Táo bón là gì?
Táo bón là tình trạng khó tiêu hoá, khiến cơ thể bị khó khăn trong việc đi tiêu.
Táo bón được xác định khi số lần đi "nặng" ít hơn bình thường hoặc có hiện tượng phân cứng, khó đẩy ra.
Thông thường, táo bón là dấu hiệu của sự chậm trễ trong quá trình tiêu hóa thức ăn trong đường tiêu hóa, dẫn đến phân trở nên khô và cứng, gây ra đau bụng và khó chịu.
Táo bón có thể xảy ra ở bất kỳ lứa tuổi nào, nhưng thường xảy ra ở trẻ em, phụ nữ mang thai, người già, hoặc những người bị rối loạn tiêu hóa.
Hiện tượng táo bón ở trẻ em
Con bạn có đang phải vật lộn với chứng táo bón? Nếu có, vấn đề này thường có thể rất đau khổ cho cả con bạn và chính bạn.
Tuy nhiên, những gì chúng ta biết là táo bón rất phổ biến ảnh hưởng đến 30% trẻ em và thường phát sinh vào khoảng thời gian chuyển sang giai đoạn ăn dặm, tập đi vệ sinh và nhập học (1,2).
Ở trẻ em, người ta ước tính rằng 95% trường hợp táo bón là do chức năng, nghĩa là không có nguyên nhân bệnh lý (3). Tuy nhiên, cần lưu ý rằng táo bón xuất hiện trước 6 tháng tuổi và đặc biệt là trước 3 tháng tuổi có nhiều khả năng liên quan đến nguyên nhân bệnh lý tiềm ẩn.
Yếu tố góp phần chính khiến trẻ bị táo bón chức năng là do hành vi nhịn đại tiện sau khi đại tiện đau đớn hoặc khó chịu.
Thật không may, điều này làm cho phân tích tụ trong đại tràng và trực tràng dẫn đến tái hấp thu chất lỏng và phân cứng hơn, to hơn và đau hơn khi đi ngoài.
Theo thời gian, đại tràng và trực tràng căng ra dẫn đến giảm cảm giác 'cần đi' và đi ngoài không chủ ý.
Chẩn đoán táo bón ở trẻ em như thế nào?
Trong khi chúng ta thường nghĩ táo bón là không đi tiêu được, thì việc chẩn đoán thực sự phức tạp hơn. Dựa trên tiêu chí Rome IV, táo bón chức năng được chẩn đoán bằng sự hiện diện của hai hoặc nhiều đặc điểm sau đây ít nhất một lần mỗi tuần trong tối thiểu một tháng:
- Ít hơn ba lần đi tiêu một tuần;
- Tiền sử đi tiêu đau, khô hoặc khó đi ngoài;
- Đau khi đi đại tiện;
- Đau bụng;
- Xuất hiện khối phân lớn trong trực tràng;
- Tiền sử đi phân vón cục có đường kính lớn có thể gây tắc nghẽn nhà vệ sinh;
- Ít nhất 1 lần đại tiện không tự chủ mỗi tuần sau khi hoàn thành việc huấn luyện đi vệ sinh (4)
Nếu con bạn sợ rằng việc đi tiêu sẽ bị đau, trẻ có thể cố gắng tránh việc đó. Bạn có thể nhận thấy con bạn bắt chéo chân, siết chặt mông, vặn người hoặc nhăn mặt khi cố gắng giữ phân.
Khi nào cần đưa trẻ bị táo bón đi khám bác sĩ ngay
Táo bón ở trẻ em thường không nghiêm trọng. Tuy nhiên, táo bón mãn tính có thể dẫn đến các biến chứng hoặc báo hiệu một tình trạng tiềm ẩn. Đưa con bạn đến bác sĩ nếu táo bón kéo dài hơn hai tuần hoặc kèm theo:
- Sốt
- Không ăn
- Máu trong phân
- Trướng bụng
- Giảm cân
- Đau khi đi tiêu
- Một phần của ruột ra khỏi hậu môn (sa trực tràng)
Nguyên nhân dẫn đến táo bón ở trẻ em
Táo bón thường xảy ra nhất khi chất thải hoặc phân di chuyển quá chậm qua đường tiêu hóa, khiến phân trở nên cứng và khô.
Nhiều yếu tố có thể góp phần gây táo bón ở trẻ em, bao gồm:
* Thói quen nhịn đại tiện: Con bạn có thể bỏ qua nhu cầu đi tiêu vì sợ nhà vệ sinh hoặc không muốn nghỉ chơi. Một số trẻ em không đi vệ sinh khi vắng nhà vì không thoải mái khi sử dụng nhà vệ sinh công cộng.
Đau khi đi tiêu do phân có kích thước lớn, cứng cũng có thể dẫn đến việc nhịn đại tiện. Nếu cảm thấy đau khi đại tiện, con bạn có thể cố gắng tránh lặp lại trải nghiệm đau khổ đó.
* Vấn đề tập luyện đi vệ sinh cho trẻ nhỏ: Nếu bạn bắt đầu tập cho bé đi vệ sinh quá sớm, con bạn có thể nổi loạn và đi ngoài. Nếu việc huấn luyện đi vệ sinh trở thành một cuộc chiến ý chí, thì một quyết định tự nguyện bỏ qua cảm giác muốn đi vệ sinh có thể nhanh chóng trở thành một thói quen không tự nguyện khó thay đổi.
* Thay đổi trong chế độ ăn uống: Không đủ trái cây và rau giàu chất xơ hoặc chất lỏng trong chế độ ăn của con bạn có thể gây táo bón. Một trong những thời điểm phổ biến khiến trẻ bị táo bón là khi chúng chuyển từ chế độ ăn toàn chất lỏng sang chế độ ăn bao gồm cả thức ăn đặc.
* Những thay đổi trong thói quen: Bất kỳ thay đổi nào trong thói quen của con bạn—chẳng hạn như khi đi du lịch, thời tiết nóng hoặc căng thẳng—có thể ảnh hưởng đến chức năng ruột. Trẻ em cũng dễ bị táo bón hơn khi mới bắt đầu đi học bên ngoài.
* Táo bón do dùng thuốc điều trị: Một số thuốc chống trầm cảm và nhiều loại thuốc khác có thể góp phần gây táo bón.
* Dị ứng sữa bò: Dị ứng với sữa bò hoặc tiêu thụ quá nhiều sản phẩm từ sữa (phô mai và sữa bò) đôi khi cũng dẫn đến táo bón.
* Lịch sử gia đình: Trẻ em có thành viên gia đình từng bị táo bón có nhiều khả năng bị táo bón hơn. Điều này có thể là do các yếu tố di truyền hoặc môi trường được chia sẻ.
* Táo bón sau khi trải qua phẫu thuật đường tiêu hóa: một tỷ lệ rất nhỏ táo bón ở trẻ em xảy ra khi trải qua phẫu thuật để xử lý vấn đề về hệ thống chuyển hóa hoặc tiêu hóa hoặc một tình trạng tiềm ẩn khác.
Những trường hợp có nguy cơ mắc táo bón ở trẻ em
Táo bón ở trẻ em có nhiều khả năng ảnh hưởng đến những đứa trẻ:
- Ít vận động
- Không ăn đủ chất xơ
- Không uống đủ nước
- Dùng một số loại thuốc, bao gồm một số thuốc chống trầm cảm
- Có một tình trạng bệnh lý ảnh hưởng đến hậu môn hoặc trực tràng
- Bị rối loạn thần kinh
Những biến chứng đối với táo bón ở trẻ em
Mặc dù táo bón ở trẻ em có thể gây khó chịu nhưng thường không nghiêm trọng. Tuy nhiên, nếu táo bón trở thành mãn tính, các biến chứng có thể bao gồm:
- Vết nứt đau ở da xung quanh hậu môn (vết nứt hậu môn);
- Sa trực tràng, khi trực tràng sa ra ngoài hậu môn;
- Tích tụ phân do không được đào thải;
- Tránh đi tiêu vì đau, khiến cho phân bị tắc đọng lại trong ruột kết và trực tràng và rò rỉ ra ngoài (encopresis);
Điều trị táo bón ở trẻ em
Nếu con bạn bị táo bón hơn một tháng và có các triệu chứng như những tiêu chí chẩn đoán ở trên thì bố mẹ nên sớm cho trẻ đến khám tại Bênh viện Nhi khoa.
Thông thường, bước đầu tiên trong điều trị cho trẻ bị táo bón mãn tính là làm thông đại tràng, nghĩa là loại bỏ phân tích tụ trong ruột kết. Điều này thường được hoàn thành với việc sử dụng thuốc nhuận tràng uống.
Phòng ngừa táo bón ở trẻ em
Khuyến khích trẻ rèn luyện thói quen đi tiêu chủ động
Cải thiện thói quen đi vệ sinh của con bạn là điều cần thiết để quản lý lâu dài thành công.
Khuyến khích con bạn ngồi trong nhà vệ sinh tối đa 5 phút sau bữa ăn. Đây là lúc phản xạ dạ dày ruột kiểm soát nhu động ruột kết và nhu cầu đi ngoài hoạt động mạnh nhất.
Khen ngợi con bạn khi ngồi trong nhà vệ sinh và đảm bảo việc đi vệ sinh vẫn là một trải nghiệm tích cực.
Việc kiểm tra vị trí nhà vệ sinh của con bạn cũng rất quan trọng.
Để thiết lập vị trí đi tiêu lý tưởng, hãy sử dụng một chiếc ghế đẩu để nâng đầu gối của con bạn cao hơn hông, để trẻ nghiêng người về phía trước và đặt khuỷu tay lên đầu gối, sau đó để trẻ thư giãn, hóp bụng và duỗi thẳng cột sống.
Uống nước đầy đủ
Đảm bảo lượng chất lỏng tốt sẽ giúp đảm bảo phân vẫn mềm và dễ đi ngoài hơn.
Theo hướng dẫn chung, trẻ em dưới 8 tuổi cần khoảng 1-1,2L/ngày, trong khi trẻ lớn hơn là 1,4-1,9L/ngày.
Để giúp đáp ứng các yêu cầu này, hãy cung cấp nước trong các bữa ăn chính và đồ ăn nhẹ, đồng thời mua một chai nước mát mà trẻ có thể mang đến nhà trẻ, trường mầm non hoặc trường học.
Ăn nhiều chất xơ
Không đủ chất xơ trong chế độ ăn của con bạn có thể làm trầm trọng thêm tình trạng táo bón.
Để giúp đảm bảo lượng chất xơ đầy đủ, hãy tập trung vào việc bổ sung các loại thực phẩm giàu chất xơ như ngũ cốc nguyên hạt, trái cây, rau, các loại đậu, quả hạch (tránh các loại hạt nguyên hạt dưới 5 tuổi) và các loại hạt.
Nếu bạn bổ sung thêm chất xơ vào chế độ ăn của trẻ, điều quan trọng là phải làm điều này dần dần và đảm bảo đủ nước, nếu không nó có thể gây khó chịu ở bụng và làm trầm trọng thêm tình trạng táo bón.
Cung cấp trái cây giàu Sorbitol
Sorbitol là một carbohydrate chuỗi ngắn (đường) được hấp thụ kém trong ruột của chúng ta. Khi sorbitol bị kém hấp thu, nó sẽ hút nước vào ruột. Điều này giúp làm mềm phân khiến chúng đi ngoài dễ dàng hơn.
Sorbitol được tìm thấy trong nhiều loại trái cây bao gồm táo, lê, mận khô và các loại trái cây có hạt như xuân đào, đào, mận và mơ.
Quả kiwi "đánh bay" táo bón
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng trái kiwi rất hữu ích trong việc giảm táo bón.
Quả Kiwi không chỉ giàu chất xơ mà nó còn chứa một loại enzyme tên là actinidin được cho là có tác dụng làm tăng nhu động ruột và nhuận tràng.
Tăng cường vận động
Kết hợp vận động hàng ngày giúp hỗ trợ tiêu hóa và giữ cho ruột hoạt động.
Tập trung vào các hoạt động mà con bạn thích. Đối với em bé, mát-xa bụng nhẹ nhàng và di chuyển chân theo chuyển động đạp xe cũng có thể hữu ích.
*** Bài viết chỉ có giá trị tham khảo, không thể thay thế những chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. Nếu con bạn đang gặp phải những vấn đề về táo bón ở trẻ em thì bố mẹ nên thu xếp cho con đi khám bác sĩ Nhi khoa để được sàng lọc, chẩn đoán và có phương pháp hỗ trợ điều trị hiệu quả táo bón ở trẻ.
Tài liệu tham khảo
- Waterham, M, Kaufman, J & Gibb, S. Childhood constipation. Australian Journal of General Practitioners 2017; 46 (12): 908-912.
- Nurko, S & Zimmermann, L. Evaluation and treatment of constipation in children and adolescents. American Family Physician 2014; 90 (2): 82-90.
- Levy, E, Lemmens, R, Vandenplas, Y & Devrekeret. Functional constipation in children: challenges and solutions. Paediatric Health, Medicine and Therapeutics 2017; 8: 19-27.
- Hymas, J, Lorenzo, C, Saps, M, Shulman, R, Staiano, A & Tilburg, M. Childhood functional gastrointestinal disorders: Child/adolescent. Gastroenterology 2016; 150: 1456-1468
